درمان دستی (طب دستی) شاخه ای از پزشکی است که به مطالعه و درمان اختلالات عملکردی (برگشت پذیر) سیستم حرکتی می پردازد.
این روش اغلب با کایروپراکتیک (فن ماساژ وجابجا کردن ستون فقرات) به اشتباه گرفته می شود که برخلاف روش درمان دستی بر اساس هیچ منبع علمی پزشکی نیست.
درمان دستی به فیزیوتراپی مرتبط بوده و با تحقیقات علمی نیز پشتیبانی می شود. در ترجمه لفظی، درمان دستی به معنای درمان با دست است.
مطابق تعریفی که توسط فدراسیون بین المللی فیزیوتراپی ارتوپدی (IFOMPT) تهیه شده است یک مرکز تخصصی فیزیوتراپی برای مدیریت مشکلات عصبی-عضلانی-اسکلتی، براساس استدلال بالینی، با استفاده از روش های درمانی بسیار خاص از جمله تکنیک های دستی و تمرینات درمانی که بر اساس نیازهای فردی بیمار تنظیم می شود.
درمان دستی عملکرد مناسب فعالیت های پیچیده حرکتی، قد و تنفس را بازیابی می کند و اغلب با کایروپراکتیک و ترک های نامشخص در ستون فقرات اشتباه گرفته میشود، با این اطلاعات میتوان به دانش عمومی افزود.
با این حال، درمان دستی یک زمینه پزشکی است که اثربخشی و ایمنی آن توسط تحقیقات علمی مورد حمایت قرار می گیرد.
این اساس بر اصول بیومکانیک، تخصص آناتومیک و دانش عصبی و همچنین استدلال بالینی، مبتنی است.
درمان دستی در زمینه های مختلف پزشکی، از جمله عصب شناسی، ارتوپدی، روماتولوژی و توانبخشی کاربرد دارد.
تاریخچه درمان دستی به دوران باستان باز می گردد.
اولین تعریف در مورد علائم مربوط به ستون فقرات در اوایل سال 3000 قبل از میلاد در آسیای صغیر و مصر ظاهر شد. روش های دستکاری، دست و پاها قبلاً توسط پدر طب اروپایی – بقراط – توصیف شده بود.
وی درمان دستی را سنگ بنای پزشکی خواند و آن را از نظر فارماکولوژی و جراحی مهم دانست. تصاویر و درمان های بسیاری که نشان دهنده کاربرد تکنیک هایی از جمله دستکاری و انقباض در آن روزها بوده، موجود می باشد.
بقراط همچنین بر اهمیت دانش در مورد مشکلات مربوط به ستون فقرات تأکید کرد، زیرا بسیاری از اختلالات در بدن انسان با ستون فقرات همراه بود.
درمان دستی سال هاست که بدون تغییر مانده است. اولین مدارس اصلی برای تحصیل در این حرفه، در اواخر قرن نوزدهم تأسیس شدند.
اولین مرحله درمان دستی، بررسی مفصل و معاینه دقیق بیمار است که شامل بینایی، تپش قلب، تست عضلانی، ارزیابی تحرک، حرکت مفاصل و همچنین تست های اضافی از این قبیل می باشد.
اشعه ایکس، برای تعیین ماهیت مشکل است. از طریق آزمایشات تخصصی، درمانگر می تواند تشخیص دهد که آیا یک ناراحتی خاص در اثر سفتی عضله ایجاد شده است یا مفصلی که به دلیل یک بیماری یا فشار عصبی ایجاد شده است.
بسته به رشته ای که مسئولیت مشکلات بیماران را بر عهده دارد، یکی از تکنیک های مربوط به درمان های دستی را استفاده می کند، که بخش دیگری از معالجه و درمان است.
تکنیک ها و روش ها متفاوت بوده و شامل کشش عضلات، شل شدن عضلات پسایسومتریک، انقباض (تحلیل مفصل یک سطح مفصلی عمود بر دیگری)، رهاسازی سریع مفاصل مسدود شده (دستکاری با یک حالت خاص “صدای مفصل”) و تحرک می باشد.
شناخته شده ترین روش های درمان دستی عبارتند از: مفهوم کالتنبورن-اوژنت (Kaltenborn-Evjenth )، روش مالیگان، روش آکرمن و روش درمان دستی جامع توسط A.Rakowski.
فرد برای اجرای صحیح روش های فوق به دانش و تجربه گسترده ای نیاز دارد.
ماهیت روش های درمان دستی تسکین درد است. بنابراین هدف دنبال شده توسط کسانی که طبق این روش کار می کنند، درک و از بین بردن دلایل درد و ترمیم عملکرد طبیعی مفاصل و نرمال سازی عضله است. این امر می تواند به لطف تأثیرات بازگشت پذیری درمان دستی انجام شود.
اصل بازگشت پذیری شامل ایجاد فشار بر روی گیرنده های حسی واقع در ناحیه درد یا در محل منبع درد است و باعث واکنش بیشتر می شوند. به عنوان مثال، تحریک روی پوست می تواند باعث ایجاد پاسخ در عضلات، در بخش حرکتی یا در اندام های داخلی شود.
درمان دستی کاربردهای بسیاری دارد. باید به خاطر داشت که فرد فقط چنین اختلالاتی را درمان می کند که ناشی از تغییرات طبیعی نیست، یعنی اختلالی که در طی آن ساخت و ساز یک ساختار معین از بین می رود.
درمان دستی، بیماری های ناشی از اختلالات عملکردی (برگشت پذیر) را درمان می کند.
این روش هم برای مقابله با درد ستون فقرات و هم برای مقابله با سندرم های درد نشات گرفته از ستون فقرات و همچنین آسیب بیش از حد مکانیکی به بافت نرم (ماهیچه ها، مفاصل، رباط ها) و مفاصل محیطی (زانو، باسن، شانه و غیره) استفاده می شود.
علائم مربوط به درمان دستی شامل موارد زیر است: بیماری دیسک بین مهره ای، درد عصبی، بی حسی اندام، سردرد و فشار عضلانی. منع مصرف دارو درمانی نیز وجود دارد.
این موارد شامل پوکی استخوان پیشرفته، مشکلات لخته شدن خون، مقاومت شدید بیمار در جلوگیری از معاینه، درد ناشی از سرطان یا یک روند التهابی حاد، اختلالات جدی در اندام های داخلی و بارداری است
در پایان، درمان دستی، هنگامی که توسط پزشکان واجد شرایط یا فیزیوتراپیست اعمال می شود، روشی بسیار مؤثر برای تشخیص و درمان اختلالات سیستم اسکلتی عضلانی است. اگر این کار طبق نشانه ها و موارد منع مصرف انجام شود، یک روش بدون درد و بی خطر در کار با بیمار است.
علائمی که نشان می دهند نیاز به درمان دستی است:
ستون فقرات:
- ادامه یافتن درد به سمت اندام های مرتبط با تحریک و فشرده سازی ریشه های عصبی
- درد ناشی از عضلات بیش از حد سفت
- درد ناشی از بیماری دژنراتیو دیسک های بین مهره ای
- درد در طول بیماری دیسک (آسیب، دیسک بین مهره ای بیرون زده / فتق)
- سفتی ناشی از انقباض یا مسدود شدن اتصالات بین مهره ای و ساکروایلیاک
- سردردهای مربوط به ستون فقرات، سرگیجه
- وضعیت نامتقارن
مفصل های جانبی:
- درد ناشی از صدمات عضلانی، پیوند و تاندون
- عارضه های بعد از جراحات و بعد از عمل های ارتوپدی در استخوان ها، مفاصل، رباط ها و ماهیچه ها
- درد ناشی از آرتروز
- آماده سازی برای عمل جراحی و توانبخشی پس از درمان
- سفتی مفصل ناشی از بی حرکتی یا دژنراسیون
- افزایش یا کاهش میزان بافت های نرم که باعث تغییر وضعیت در وضع حمل و بار اضافی در بافت های دیگر می شوند
موارد منع استفاده از درمان دستی:
عمومی:
- درد غیرقابل تحمل (امکان انجام معاینه)
- پوکی استخوان
- مشکلات لخته شدن خون
- ضایعات پوستی
- اختلالات شدید داخلی
- عدم همکاری از طرف بیمار
موضعی:
- روند التهابی حاد
- سرطان
- جراحات، شکستگی ها، پیج خوردگی ها در مرحله بی حرکتی
- بی ثباتی کپسولی، مفصلی
- آسیب شناسی شریان ورتبروبازیلار
- سستی لیگامنت از ستون فقرات گردن
- علائم فشرده سازی نخاع
- فلج عضلات پیشرونده
- بارداری
عوارض بعد از درمان دستی
در مواردی که علائم یا موارد منع مصرف را دنبال می کند، هیچ عارضه ای وجود ندارد، اگرچه در مورد تکنیک های درمان دستی احتمالا بیمار این موارد را تجربه کند:
- درد شدید بافت آسیب دیده ناشی از یک درمان زودرس
- افزایش حساسیت به بافت های تحت فشار یا کشش در حین حرکت مفاصل
- سرگیجه و حالت تهوع در صورت نارسایی ورتبروبازیلار که قبلاً تشخیص داده نشده است
عدم رعایت موارد منع استفاده از درمان دستی گاهی اوقات منجر به آسیب دیدگی عضلات یا رباط ها، فلج عضلات و در موارد شدید، مرگ شود.
